Maupassant’ın İki Dost Başlıklı Hikâyesi ile Ömer Seyfettin’in Beyaz Lâle Başlıklı Hikâyelerinin Yapısal Bir Mukayesesi/A Structural Comparison About Omer Seyfettin’s Short Story Beyaz Lale and Maupassant’s Short Story Deux Amis
Maupassant’ın
İki Dost Başlıklı Hikâyesi ile Ömer Seyfettin’in Beyaz Lâle Başlıklı Hikâyelerinin Yapısal Bir Mukayesesi
Prof. Dr. Mustafa ÖZSARI
Balıkesir Üniversitesi
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
mustafaozsari@hotmail.com
(Özet)
Guy de Maupassant (1850-1893) Fransız
kısa hikâye (short stories) yazarıdır. Ömer
Seyfettin (1884-1920) ise Türkiye’de kısa hikâyenin kurucusu olarak
bilinmektedir. Ömer Seyfettin’in hikâyeciliğine dair bilgi veren kaynaklar, Ömer Seyfettin’in Maupassant tarzı hikâye yazdığı konusunda fikir birliği
içindedirler. Fakat araştırmacılar Maupassant
tarzı hikâyenin nasıl bir tarz olduğu, Maupassant’ın
hikâyeleriyle Ömer Seyfettin’in
hikâyeleri arasında nasıl bir benzerlik olduğu sorularını fazla dikkate
almamışlardır. Maupassant’ın Deux Amis başlıklı hikâyesinde, 1870’te Paris’in Prusya tarafında kuşatılması esnasında Paris sokaklarında karşılaşan Sauvage
ve Morrisot adlı iki arkadaşın balık
tutma maceraları anlatılırken, Ömer
Seyfettin’in Beyaz Lâle başlıklı
hikâyesinde 1912’de Serez’in işgali
esnasında Lâle adlı genç kızın
namusunu kurtarmak için verdiği mücadele ele alınır. Her iki hikâyeye yüzeysel
açıdan bakıldığında, hikâyelerde kötü karakterler kazanmış gibi görünmektedir.
Fakat hikâyeler, derin yapı analizine tabi tutulduğunda, karakterlerin talihi
açısından tamamen faklı bir sonuç karşımıza çıkmaktadır. Bu makalede Deux Amis ve Beyaz Lâle Greimas’ın yapısal semiyotik analiz yöntemine göre
incelenecek, böylece biri Türk edebiyatında diğeri Fransız edebiyatında küçük
hikâyenin temsilcisi olan iki yazarın iki meşhur hikâyesinden hareketle, söz
konusu yazarların anlam dünyaları tespit edilecektir.
Anahtar
Kelimeler: Derin yapı, anlam dünyası,
maupassant, ömer seyfettin, kısa hikâye
A Structural Comparison About Omer Seyfettin’s Short Story Beyaz Lale and Maupassant’s Short Story Deux
Amis
ABSTRACT
Guy de Maupassant (5 August 1850-6 July
1893) was a French short story writer. Omer
Seyfettin (12 March 1884-6 March 1920) has known as a founder of short
story form in Turkish literature. According to many researchers, Omer Seyfettin wrote the story of the Maupassant style. But they are not take
into account that how is the Maupassant style and how is the similiarites
between Omer Seyfettin’s and Maupassant’s stories. Deux Amis, Maupassant’s work is a story about two friends, Sauvage, and Morrisot, who meet in the streets of Paris during Prussian
siege of 1970. Beyaz Lâle, Omer Sefettin’s work is a story about a
young Turkish girl named Lale, who
struggles to get rid of the Bulgarian
captain rape at home in Serez during
the Bulgarian siege of 1912. It is
seen that villains or collectives gained in both stories in terms of the
superficial point of view. But when the stories are done to deep structure
analysis, the results are quite different. In this paper, Deux Amis and Beyaz Lale
will be analyzed for structural semiotics, so the differencies and similarities
between Omer Seyfettin and Maupassant will be determined,
considering its writer’s meaning world.
Key Words: Deep structure, meaning world, maupassant,
ömer Seyfettin, short story
Guy de Maupassant (1850-1893) Fransız
kısa hikâye yazarıdır. Ömer Seyfettin
(1884-1920) ise Türkiye’de kısa hikâyenin kurucusu olarak bilinmektedir. Ömer
Seyfettin’in hikâyeciliğine dair bilgi veren kaynakların çoğu, Ömer Seyfettin’in Maupassant’tan etkilendiği veya Maupassant tarzı hikâye yazdığı
konusunda fikir birliği içindedirler. Söz konusu değerlendirmelerde Maupassant tarzı hikâyenin serim, düğüm
ve çözümden oluşan kurgu hikâyesi olduğu, hemen aynı modelin Ömer Seyfettin
tarafından da kullanıldığı hükmü Türkiye’de hakim bir görüştür. Bir hikâyenin
serim, düğüm ve çözüm veya giriş, gelişme ve sonuçtan oluşması, söz konusu
hikâye için belirgin bir özellik değildir. Çünkü organize yazıların tamamı
başlangıç, orta ve son ya da serim düğüm, çözüm şeklinde düzenlenir ve bu tür
düzenlemelerin herhangi bir söylemin doğal düzenlenme biçimleridir[1]. Bu
tür bir retorik düzenleme, bir yazarı diğer yazardan ayıran bir nitelik olamaz.
Dolayısıyla, Ömer Seyfettin’in hikâyeleriyle Guy de Maupassant’ın hikâyeleri
arasında belirgin bir benzerlik olduğu doğru olmakla birlikte, söz konusu
benzerlik giriş, gelişme, sonuç veya serim, düğüm, çözüm şeklinde
özetlenebilecek bir benzerlik olmamalıdır. Bu bakımdan Maupassant ile Ömer
Seyfettin’in hikâyeleri arasında bir benzerlik varsa, bu benzerliğin ne olduğu
sorusu çalışmamızın temel çıkış noktasını oluşturmaktadır. Ömer Seyfettin’in
tam sayısı belli olmasa da yüz elliden fazla hikâyesi vardır. Aynı durum, büyük
olasılıkla Maupassant için de geçerlidir. Bu bakımdan çalışmamızda bu iki
yazarın bütün hikâyelerini mukayese etmek yerine, tüme varım yöntemini
kullanmak suretiyle, yazarların birer hikâyesi esas alınmıştır.
Maupassant ve
Ömer Seyfettin’in birer hikâyesini mukayese ederken, Algirdas Julien Greimas’ın
yapısal semiyotik (structural semiotics) yöntemi kullanılmıştır. Günümüzde
dünyanın en tanınmış Greimas disiplincilerinden değerli dostum Louis Hébert’in
ifadeleriyle belirtmek gerekirse, Greimas’ın Roland Barthes ile birlikte
Fransız semiyotiğinin öncü isimlerinden birisi olduğu konusunda şüphe yoktur
(Hébert: 2016). Greimas, anlatı analizlerinde yapısal semiyotik olarak
adlandırılan yeni bir inceleme metodu geliştirdi. Derin yapı analizleri olarak
da tanınan bu modelin temeli, yine Hebert’in ifadeleriyle izotopi, semiyotik
kare ve aktansiyal model kavramlarına dayanmaktadır.
Bu bakımdan
hem Ömer Seyfettin hakkında verilen hükümlerin doğru olup olmadığını denemek
hem de onun hikâye üslubuna dair, acaba farklı bir şey söylenebilir mi sorusuna
cevap aramak ve bu cevaplar manzumesini Greimas’ın terminolojisinden hareketle
ortaya koymak epeyce ilginç sonuçlar doğuracaktır. Bu amaçla, bildirimizde
öncelikle Ömer Seyfettin’e dair verilen genel hükümlerden yola çıkarak, Ömer
Seyfettin’in hikâyelerinin Maupassant’ın hikâyelerine benzeyip benzemediği
sorusunun cevaplandırmaya çalışacağız. Nitekim her iki hikâyeye yüzeysel açıdan
bakıldığında, hikâyelerde kötü karakterler kazanmış gibi görünmektedir. Buna
karşılık hikâyeler, derin yapı analizine tabi tutulduğunda faklı bir sonuç
karşımıza çıkmaktadır. Aşağıda ilk olarak Maupassant hakkında ve Ömer Seyfettin
hakkında kısa bilgi verilmiş, ardında Greimas’ın yapısal semiyotik anlayışı
genel hatlarıyla tanıtılmış ve nihayet Ömer Seyfettin’in Beyaz Lâle başlıklı
hikâyesiyle Maupassant’ın Deux Amis başlıklı hikâyesi mukayese edilmiştir.
Guy de Maupassant’ın 19. asrın ikinci
yarısında gelişen Fransız nesrinde ayrı bir yeri vardır. Hatta çoğu Fransız
edebiyatı tarihlerinde Maupassant’ın adı Flaubert, Zola, Daudet ve Goncourt
kardeşlerle birlikte anılmaktadır. Tam ve ideal bir artist olan Flaubert’in
öğrenciliğini de yapan Maupassant’ı Flaubert’ın çok sevdiği söylenmektedir[2]. Ünlü
Türk romancısı Reşat Nuri, Üç Asırlık Fransız Edebiyatı adlı eserinde,
Maupassant’tan söz ederken, Maupassant’ın natüralizmin kuvvetli
mümessillerinden olduğunu, mevzuya büyük ehemmiyet verdiğini, uslupta üstadı
Flaubert’i takip ettiğini, romanlarının emsalsiz şaheserler olduğunu,
eserlerinde hakikate ehemmiyet verdiğini ifade etmektedir[3].Maupassant’ın
Notre Coeur, Une Vie, Bel Ami, Pierre et Jean, Fort Comme La Mort başlıklı
romanlarının yanı sıra, üç cilt halinde Türkçe tercüme edilmiş hikâyeleri de
mevcuttur.
Ömer Seyfettin (1884-1920) ise,
Türkiye’de kısa hikâyenin kurucusu olarak bilinmektedir. 36 yıllık ömründe Ömer
Seyfettin, 6 tane roman ile 150’ye yakın kısa hikâye neşretmiştir. 1884’de
Balıkesir’in Gönen kazasında doğan Ömer Seyfettin, çocukluğunun bir bölümünü
Gönen’de geçirmiş, bir redif subayı olan babasının tayininin Ayancık’a çıkması
sebebiyle, O da eğitimine Sinop’un bu küçük kazasında başlamıştır. Oğlunun
Sinop’ta iyi bir eğitim alamayacağını düşünen Baba Ömer Şevki Bey, onu
annesiyle birlikte İstanbul’a göndermiştir. İstanbul’da eğitimine devam eden
Ömer Seyfettin Rüştiye’yi İstanbul’da, İdadiyi Edirne Askeri İdadisinde, yüksek
öğrenimini ise Mekteb-i Harbiye-i Şahane’de/ Kara Harp Okulunda tamamlamıştır.
Kara Harp okulundan mezun olan yazar, ilk görev yeri olan Kuşadası Redif
taburuna 1903 senesinde Mülazım-ı Sani/Piyade Asteğmeni olarak tayin olmuştur.
Ömer Seyfettin’in Guy de Maupassant ile tanışması tam bu sırada, daha doğrusu
onun İzmir devresinde gerçekleşmiştir. 1903-1908 yılları arasında İzmir
gazetelerinde bazen yazar, bazen yönetici olarak çalışan yazar[4], bu dönemde
bir yandan kısa hikâye türünde eserler vermiş, öte yandan Fransızcasını
ilerleterek Fransız romancı ve hikâyecilerini orijinalinden okuyarak Fransız
edebiyatını tanıma imkânı elde etmiştir. İşte Ömer Seyfettin’in Maupassant’ın
eserlerini okuması ve onu tanıması tam da yazarın İzmir devresinde gerçekleşmiş
olmalıdır.
Biri Türk
diğeri Fransız edebiyatında küçük hikâye tarzının en önemli temsilcileri olarak
kabul edilen bu iki yazarın gerek temalar, gerek üslup gerekse anlatım teknikleri
bakımından epeyce müşterek noktaları vardır. Maupassant ve Ömer Seyfettin’in
müşterek ve ayrı noktalarının tamamını tespit etmek bir bildirinin sınırlarını
aşacağından, biz burada iki yazarın iki kısa hikâyesini Algirdas Julien
Greimas’ın yapısal semiyotik ve derin yapı analizi yöntemine göre mukayese
edeceğiz.
Önce Greimas’ı
ve onun geliştirdiği hikâye analiz yöntemi olan derin yapı metodunu kısaca tanıyalım: Greimas, Litvanya kökenli bir
araştırmacıdır. 1917-1992 yılları arasında yaşayan Greimas, Mehmet Rıfat’ın
ifadesiyle, her çeşit gösterge
dizgesindeki anlamsal eklemlenişi, anlamın üretilişini bir üst dil aracılığıyla
yeniden üreterek yorumlamayı amaçlar[5].
Greimas, bu amaca uygun olarak yapısal semiyotik (structural semiotics) adıyla
adlandırılan bir yöntem geliştirmiştir. Greimas’ın yapısal semiyotiği edebî ve
gayri edebî metinlerin anlamlarının tam bir açıklıkla tanımlanması ve
sınırlarının çizilmesi teşebbüsüdür[6].
Litvanyalı araştırmacı metinlerin anlamları üzerinde yoğunlaşmıştır. Metinlerin
özel karakteri Greimas’ı ilgilendirmemektedir. O genelin peşindedir. Greimas,
edebî, ticarî, siyasî ve felsefî metinlerin anlamlarına semiyotik analizlerle
ulaşmanın mümkün olduğu kanaatindedir. Bunu başarabilmek için, Greimas,
metinlere yönelik yüzeysel okumaların dışında yeni bir okuma modeli
geliştirmiştir. Greimas’ın geliştirdiği model derin yapı analizleri veya
yapısal semiyotik olarak adlandırılmaktadır. İzotopi kavramı ve izotopi
analizleri Greimas’ın yapısal semiyotik modelinin temelini oluşturmaktadır.
Greimas,
Hjemlslev’ci anlamda bir muhteva düzeyi (contend plane) araştırmacısıdır. O,
metinlerin semantik yapılarını tespit etmeyi amaçlamıştır. Bunun içi de izotopi
diye adlandırdığı bir kavramdan söz eder. İzotopiler, Greimas’a göre, edebî
metinlerde hem semantik hem de fonetik düzeyde bulunmaktadır. Bizim de sıklıkla
üzerinde duracağımız izotopi tam olarak nedir? Öncelikle izotopinin birden çok
tanımının bulunduğunu belirtmek gerekir. İzotopi, ilk aşamada edebî metinlerdeki kesin olarak bulunan
fonetik ve semantik unsurların tekrarı veya tekrarlanması olarak
tanımlanabilir. Fakat Greimas, izotopiyi bir söylemin söyleyiş tarzı olarak homojenitesine yani aynı türdenliğini
güvence altına alan anlambirimcikler kümesinin sentagmatik/yatay düzeyde
tekrarlanması olarak tanımlamıştır[7].
Yukarıdaki tanımlarda en önemli terim, şüphesiz tekrarlanma/iteravity terimidir. Zaten Greimas’ın yapısal
semiyotiğin temelini de metinlerin tutarlılığını sağlayan izotopik tekrarlar
oluşturmaktadır. Bu bağlamda Greimas Fransız romancı George Bernanos’un
(1888-1948) romanları ile Maupassant’ın Deux Amis adlı hikâyesini varlık
izotopisini destekleyecek nitelikte tekrarlanan dört tane temel semantik unsur
tespit etmiştir[8]. Bu unsurlar hayat (life)
ve ölüm (death) izotopileri ile onları karşıtı olan ölümsüzlük (not death) ve
hayat karşıtı veya ölümlülük (not life)
izotopilerdir. Bu izotopileri Greimas şöyle formülleştirmiştir.
L D
_________ @ ________
Non-L
(non-D
Aşağıda
Greimas’ın tespit ettiği söz konusu analiz yöntemi Guy de Maupassant Deux Amis
başlıklı hikâyesi ile ile Ömer Seyfettin’in Beyaz Lâle başlıklı hikâyesi
üzerinde denenecektir.
Deux Amis,
1870 senesinde Prusya kuşatması esnasında Paris sokaklarında tesadüfen karşılan
Sauvage ve Morrisot adlı iki arkadaşın hikâyesidir. İkisi de birer balık tutma
tutkunu olan Sauvage ve Morrisot’un birbirlerini tanımadıklarını belirtelim. Bu
iki arkadaş Paris garnizon komutanlığından özel bir izin almak suretiyle balık
tutmak için Valerian dağı eteklerinden geçen nehre gitmek arzusundadırlar.
Sauvage ve Morrisot zor da olsa gerekli izni alırlar ve güneşli bir günde çok
sevdikleri balıkları tutmaya başlarlar. Fakat onları, Alman işgal komutanı
görür ve yakalar. Alman komutan iki dosttan Fransız ordusunun parolasını
söylemesini ister. Eğer söylemezlerse, iki dostu vuracağını ifade eder. İki
Parisli Fransız savunma gücünün parolasını söylemezler ve onları da Alman
askerleri öldürüp nehre atarlar. İki dostun tuttukları balıkları afiyetle yiyen
Alman askerleri, daha sonra geldikleri yer olan Valerian Dağı’na dönerler.
Beyaz
Lâle’de ise, Bulgar Binbaşı Radko Balkanenski komutasındaki Bulgar Ordusu 1912
Ekim ayında Serez’in işgal eder. Serez’deki Türkleri Avrupalı konsolosları
rahatsız etmeden yok etmek ve Serez’den Türkleri temizlemek isteyen Binbaşı
Balkanenski aynı zamanda Serez’in en güzel Türk kızı olan Lâle’ye de sahip
olmak arzusundadır. Serez’in en güzel Türk kızının Lâle olduğunu Serezli Türk
kadınlarını yanan fırına atmakla tehdit ederek tespit eden Balkanenski, Lâle’ye
sahip olma amacına rahat ulaşabilmek için önce Lâle’nin ailesinden herkesi
öldürtür. Daha sonra, Lale’nin evine gider. Bir takım entrikalarla Lâlenin
konağına giren Bulgar komutan, üçüncü katta Lâle’nin yatak odasına çıktığında,
Lâle’ye sahip olmak için ona saldırır. 19 yaşındaki genç ve güzel Lâle yaklaşık
yarım saat mücadele ettikten sonra, Balkanenski’nin bir anlık dalgınlığından faydalanarak
odanın camına doğru hızla gider ve kendini camdan aşağıya, bahçedeki fıskiyenin
kenarına atar. Bunun üzerine Balkanenski, henüz yeni ölmüş olan Lâle’nin taze
bedenini kucağına alır, Lâle’nin odasına çıkarır ve ölü beden üzerinde iğrenç
emellerini gerçekleştirir. Ardından Serez’in ölüm kokan sokaklarında kaybolur.
Görüldüğü
gibi her iki hikâyeye de yüzeysel açıdan bakıldığında antogonistler, Türkçe
terimle kötü kişiler kazanmış gibi görünmektedir. Fakat hikâyelere Greimas’ın
derin yapı analizleri (deep structure) açısından baktığımızda durum tam
anlamıyla tersine dönmektedir. Bu tersine dönüşü görmek için Greimas’ın yapısal
semiyotiğinin de en önemli bileşenlerinden birisi olan semiyotik karedir
(semiotic square) içerisinde iki hikâyeye de bakmak gerekir..
Gerek
Maupassant’ın gerekse Ömer Seyfettin’in hikâyesinde Greimas’ın semiyotik kare
diye adlandırdığı karede yer alan temel izotopilerden hava, su, toprak ve ateş
kullanılmaktadır. Maupassant’ın hikâyesinde ateş olarak güneş kullanılmıştır.
Güneş, Sauvage ve Marrisot’u balık tutmaya teşvik eden bir unsurdur. Bu durumda
ateş hayatı sembolize etmektedir. Buna karşılık Ömer Seyfettin’in hikâyesinde
ateş, Serez’de silah patlamasından çıkan ateş ile Serez’in en büyük fırınında
çıkan alevlerdir. Ateş, Serezli kırk Türk kadının ölümle tehdit ederken, öte
yandan yaklaşık on bin Türk erkeğini öldürmek üzere planlanan bir araçtır. Bu
durumda Maupassant’ın hikâyesinde ateş hayatı sembolize ederken Ömer
Seyfettin’in hikâyesinde tam anlamıyla ölümü sembolize etmektedir.
Ateş:
G. M. -Güneş-Hayat
Ö.S. Silah patlaması-Ölüm-
Hava, hem
Maupassant’ın hem de Ömer Seyfettin’in hikâyesinde hayat karşıtını, yani
ölümlülüğü (Not Life) sembolize etmektedir. Nitekim Maupassant’ta Valerian
dağından gelen barut kokusu hayatı yok ederken, Ömer Seyfettin’de ise Serez’in
atmosferini bir ölüm sessizliği ve ölüm kokusu sarmıştır. Bu durumda her iki
yazar da havayı hayat karşıtı olarak görmüşlerdir. Nitekim iki dostun tuttuğu
balıkları yiyen Alman askerleri ölüm kokan Mont Valerian’a doğru giderken, yani
ölüme doğru giderken, Binbaşı Balkanenski, Lâle’nin cesedi üzerinde iğrenç
emellerini gerçekleştirdikten sonra yaşamın devam ettiği fakat ölüm kokan
Serez’in dar sokakları arasında kaybolup gitmiştir.
Hava
G. M. Valerian
Dağından Gelen Barut Kokusu
Ö.S. Serez’in
havasını kaplayan ölüm kokusu
Ömer
Seyfettin’in hikâyesinde toprak olarak görebileceğimiz unsur Hacı Hasan
Efendi’nin konağının bahçesidir. Söz konusu bahçe hikâyede cennet bahçelerinden
bir bahçe gibi diye nitelenerek övülmüştür. Bu durumda toprak Ömer Seyfettin’de
hayatı sembolize eder (life). Buna karşılık, Maupassant’ta toprak Valerian
dağının etekleri olarak karşımıza çıkmaktadır ve (not life) yani ölümlülüğü
sembolize etmektedir. Toprağın Ömer Seyfettin’de hayatı ve hayatın
güzelliklerini temsil etmesi dikkati çekerkem, Maupassant’ta toprağın
ölümlülüğü temsil etmesi önemlidir. Toprağa bakış arasındaki fark, bir bakıma
Doğu insanının toprağa bakışı ile Batı insanının toprağa bakışı arasındaki
zıtlığı ortaya koyacak nitelikte bir özelliktir.
Toprak
G. M.
:Valerian Dağının etekleri (Hayat Karşıtı (not life)
Ö. S. Hacı
Hasan Efendinin konağının bahçesi (hayat)
Su, izotopisi
Maupassant’ta ölümsüzlüğü sembolize etmektedir. Sauvage ve Morrisot Alman
askerlerine Fransız ordusunun parolasını söylememişler, Alman Askerleri de
onları kurşuna dizmiş ve nehre atmışlardır. Bu durumda iki dost suya gitmişler,
ab-ı hayata yani ölümsüzlüğe ulaşmışlardır (not-death). Ömer Seyfettin’in
hikâyesinde ise Leylâ, kendisine tecavüz etmek ve ruhunu ve bedenini kirletmek
üzere evine gelip odasına çıkan Balkaneski’ye ruhunu ve bedenini teslim
etmemiş, zeminde Fıskıyeli havuza atlamış, böylece ruhunu tertemiz olarak suya
ve varoluş sebebine teslim etmiştir. Bu durumda Leylâ da Sauvage ve Morrisot
gibi, düşmanlarının istediklerini vermemişler, ölümsüzlük suyuna
kavuşmuşlardır. Ölümsüzlüğe bakış bakımında her iki yazar da birbirine
benzemektedir.
Su
G. M. İki
dostunun bedenlerinin atıldığı nehir (non-Death)
Ö. S. Leylanın
ruhunu teslim ettiği fıskiye ve havuz (non-Death)
/Life/ (Hayat) /Death/
(Ölüm)
---------------------------------- --------------------------------------
G. M.:Ateş
(Paris’te güneşli bir gün-Güneş) G.
M. Hava (Dağdan gelen Barut Kokusu
Ö. S.:Toprak
(Hacı Hasan’ın Konağının bahçesi Ö.
S. Hava(Serez’in havasını saran Ölüm
kokusu)
/non-Death/
(Ölümsüzlük) /non-Life/
(ölümlülük)
--------------------------------- --------------------------------------------------
G.M. : Su G. M. :Toprak
(Valerian Dağının etekleri
Ö. S. : Su Ö.
S. :Ateş, Serezli Türklerin toplanma alanına ateş açılması
Yukarıdaki
tablodan şu sonuçları çıkarmak mümkündür. Eserlerini ondokuzuncu yüzyılın
ikinci yarısında yazmış vatansever bir Fransız hikâyecisiyle, eserlerini
yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde yayınlamış vatansever bir Türk hikâyecisinin
hem benzer hem de farklı taraflarını görmek mümkündür. Her iki yazar da klasik
Türk kültüründe dört unsur olarak bilinen ateş, hava, toprak ve su unsurlarını
kullanmışlardır. Ateş Maupassant’a hayatı ve hayatın olumlu yanlarını temsil
ederken, Ömer Seyfettin’de toplu ölümü ve ölüm tehdidini temsil etmektedir.
Hava, her iki yazarda da ölümü sembolize etmesi bakımından dikkati çeker.
Toprak, ise Ömer Seyfettin’de hayatı sembolize ederken, Maupassant’a ölümlüğü
temsil etmektedir. Su, her iki yazarda da ölümsüzlüğü sembolleştirmektedir.
Görüldüğü gibi, iki yazar, dört unsurdan ikisini aynı anlama gelecek şekilde
kullanmışlardır. Her iki yazarda da hava ölümü, su ölümsüzlüğü sembolize
etmektedir ve iki unsur arasındaki ilişki çelişkisel bir ilişkidir. Dolayısıyla
yazarların anlam dünyaları arasında %50 oranında bir benzerlik vardır. Bu da
Ömer Seyfettin ile Maupassant’ın hikâye anlayışı bakımından benzedikleri
önermesini doğrulamaktadır. Fakat buradaki benzerlik, giriş, serim ve düğümü
esas alan ve bütünlük ile tutarlılık ölçütüne dayalı bir benzerlik değil,
bilakis yapısal bir benzerliktir.
Deux Amis ile
Beyaz Lâle arasındaki bir diğer benzerlik de aktansiyal Model (Le Model
Actancial) de ortaya çıkar. Örneğin Deux Amis’de iki dostu harekete geçiren
aktant, balık tutma arzusudur. Sauvage ve Morrisot bütün engellemelere rağmen
balık tutma arzularını gerçekleştirmişlerdir. Ayrıca onlardan Fransız
savunmasının parolasını isteyen Alman komutana da parolayı vermemişler, bunun
üzerine Alman komutan onları öldürmüş ve onları suya atmıştır. Bu durumda iki
dost bir yandan balık tutma arzularını gerçekleştirdikleri gibi, öte yandan
suya giderek ölümsüzlüğe ulaşmışlardır. Buna karşılık Alman askerler barut
kokan Valerian Dağının eteklerine doğru giderek ölüme gitmişler yani
kaybetmişlerdir.
Beyaz Lâle’de
ise Lale Hanım, namusunu ve bedenini Balkanenski’ye teslim etmemiş, camdan
atlayarak fıskiyeli havuza, yani suya gitmiştir. Bu durumda Balkanenski kendini
harekete geçiren Serez’in en güzel Türk kızına sahip olma arzusunu, yani arzu
aktantını yerine getirememiş, amacına ulaşamamış; kısaca kaybetmiştir. Buna
karşılık Lâle de ölümsüzlüğe ulaşmıştır. Balkanenski ise Serez’in ölüm kokan
dar sokakları arasında kaybolmuş, yani ölüme gitmiştir.
Sonuç olarak,
hem iki dost hem lâle amaçlarına ulaşmışlar, biri kendisi açısından en değerli
varlık olan namusunu korumuş, düşmanının arzusunun yerine gelmesine engel
olmuş, yani kazanmıştır; diğerleri ise balık tutma arzularını gerçekleştirmişler
ve her iki kahraman da ölümsüzlüğe ulaşmıştır. Bu bakımdan yüzeysel açıdan
bakıldığında hikâyede Alman askerleri ve Balkanenski kazanmış gibi görünse de
derin yapı açısından bakıldığında anlatının kazananları Sauvage ve Morrisot ile
Lâle Hanımdır. Çünkü onlar amaçlarına ulaşmışlardır. Bu durum hem Maupassant’ın
hem de Ömer Seyfettin’in yüzeyselin aksine derin anlamlar içeren hikâyeler
kaleme aldıklarını da ortaya koymaktadır. Araştırmamızın girş bölümünde
belirttiğimiz gibi, iki yazar arasında retorik bir benzerlik olduğu doğru
olmakla beraber, asıl benzerlik, hikâyelerin semantik bileşenlerinde karşımıza
çıkan bir benzerliktir. Hikâyelerin semantik bileşenlerindeki benzerlik%50
oranında bir benzerliktir. Bu durum iki yazarın anlam dünyalının yarı yarıya
örtüştüğünü ortaya koymaktadır.
KAYNAKÇA
Brooks, C.-Warren, R. P. (1958). Modern Rhetoric, New York.
Greimas, A.J.-Courtes (1982). Semiotics and Language, An Analytical
Dictionary.
(Güntekin), Reşat Nuri (1932). Üç Asırlık Fransız Edebiyatı, Kanaat
Kütüphanesi, İstanbul.
Hebert, Louis (2016). The Semiotic Square, http://www.signosemio.com/greimas/semiotic-square.asp.
Hebert, Louis (2016). The Actantial Model,
http://www.signosemio.com/greimas/actantial-model.asp.
Hebert, Louis (2016). Greimas’
Biograpy , Bibliograpy, http://www.signosemio.com/greimas/index-en.asp.
Huyugüzel, Ömer Faruk (2000). İzmir Fikir
ve Sanat Adamları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Maupassant, Gu de (1947), Hikâyeler, Kültür Bakanlığı Yayınları,
Ankara.
Mehmet Rıfat (2008). Yaklaşımlarıyla Eleştiri Kuramcıları,
Sel Yayıncılık, İstanbul.
Ömer Seyfettin (1987). Beyaz Lâle, Bilgi Yayınevi, İstanbul.
[1] Bk. Cleanth Brooks-Robert
Penn Warren, Modern Rhetoric, Second Ed. New York, 1958. P. 23. Ayrıca bk.
Reyhan Özsarı, Kompozisyon ve Anlatım Biçimleri, Altınpost Yayınevi, İkinci
Basım, Ağustos 2012, s. 71-4.
[2] Reşat Nuri (Güntekin), Üç
Asırlık Fransız Edebiyatı, Kanaat Kütüphanesi Yayınları, İst. 1932, s. 29.
[3] Reşat Nuri, age, ss.
28-29.
[4] Bk. Ömer Faruk HUYUGÜZEL,
İzmir Fikir ve Sanat Adamları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara: 2000,
ss.496-96.
[5] Bk.Mehmet Rıfat,
Yaklaşımlarıyla Eleştiri Kuramcıları, Sel Yayıncılık, İst. 2008, s. 39.
[6] Peter V. Zima, The
Philosopy of Modern Literary Theory, The Athlone Press, 1999, p.115.
[7] A. J. Greimas and Courtes,
Semiotics and Language, An Analytical Dictionary, 1982.
[8] Peter V. Zima, p.120.
Yorumlar
Yorum Gönder